Opvallend is hoeveel dirigenten dirigeren om het dirigeren. Wat ik hiermee bedoel is eigenlijk dat een dirigent niet voor een koor staat om de maat te slaan.
Wanneer je een synoniem zoekt van het werkwoord ‘dirigeren’ stuit je op woorden als:
- besturen: bedienen, behandelen, bestieren, dirigeren, geleiden, loodsen, manoeuvreren, navigeren, rijden
- sturen: dirigeren, laveren, leiden, loodsen, manoeuvreren, navigeren, richten, stevenen, varen, wenden
- leiden: aanvoeren, begeleiden, dirigeren, regelen, reguleren, voorop lopen
- richten: besturen, dirigeren, leiden
- zenden: dirigeren
Wat opvalt is dat dirigeren en de synoniemen daarvan vaak samenvallen met woorden als bedienen, navigeren, geleiden, loodsen, leiden, aanvoeren, begeleiden, regelen, reguleren, besturen en sturen. ‘De maat slaan’ komt hier niet in voor.
Hoewel het in sommige gevallen wel handig kan zijn om de maat te slaan, bijvoorbeeld om een ritenuto of een accellerando aan te geven, is het in veel gevallen een dooddoener.
Wanneer je koor een combo heeft, hoeft de dirigent eigenlijk alleen maar af te tellen en het combo speelt wel (wanneer ik een goede drummer heb, laat ik hem aftikken. Ik maak mezelf dan compleet overbodig: heerlijk!).
Waar je als dirigent dan je aandacht en energie in kunt stoppen in bijvoorbeeld het geven van lastig te timen inzetten. Hiervoor hoef je echt de maat niet te slaan.
Je hebt je handen ook vrij voor het uitbeelden van de dynamiek. Hoe heerlijk is het om als een schilder voor het koor te staan! Jij maakt je bewegingen en je koor reageert op je bewegingen. Dit is vooral heel fijn als het een koor is van 50 tot 100 man!
Nog een reden om vooral niet te dirigeren, is de volgende:
Al jouw bewegingen moeten van belang zijn.
Zodra je bewegingen voor een koor niets meer toevoegen aan dat wat je zangers aan het doen zijn, is de aandacht voor dat wat je aan het doen bent weg.
3 minuten lang de maat slaan is niet interessant. Wanneer je tijdens die 3 minuten een crescendo aan wilt geven, is de focus op jou weg. Omdat je al die tijd al wat met je handen aan het doen was, valt het niet meer op wanneer je opeens een crescendo aan gaat geven.
Dus vooral als je een combo (of pianist) hebt: doe zo weinig mogelijk!
Beter leren dirigeren?
Dan is de Online Cursus Slagtechniek echt wat voor jou!
In het geval van een a cappella-groep is het ook mogelijk om het dirigeren achterwege te laten. Het combo zit meestal al in de muziek geschreven. Vaak zijn de bassen de ‘pinteut’ (ik vind het persoonlijk heerlijk om te mogen ‘dm-en’ en te ‘t-en’).
Vaak is het genoeg om als dirigent mee te knippen met je vingers. Dit houdt het tempo vast en je maakt geen overbodige bewegingen. Wanneer je iets wilt aangeven, zien je zangers het snel omdat je daarvoor geen overbodige bewegingen hebt staan maken. Je zult gegarandeerd een reactie krijgen.
Probeer bovenstaand concept eens tijdens een repetitie. Kijk eens wat het effect is op de klank en het tempo. Probeer elke repetitie eens een kwartiertje te denken aan de manier waarop je ervoor staat. Denk daarbij aan ‘less is more’ (stel jezelf eens de vraag: ‘is dit wat ik nu doe echt van belang?)! Geef je zangers vrijheid en ze zullen nog lekkerder gaan zingen.
ZANGVERENIGINGEN EN POPMUZIEK…
Er wordt wat afgezongen in Nederland… en zingen is goed voor eenieder! Dat is inmiddels wel dik aangetoond. Om alle vocale aspiraties uit te dragen zou een karaoke-bar natuurlijk de gelegenheid bij uitstek zijn, maar in Nederland doen we dat niet zo snel. Dat vinden we een toch beetje raar. In het buitenland, dan wagen we ons wel eens aan een liedje…
Maar in ons plezierige landje sluiten we ons bij voorkeur aan bij een koor. En da’s natuurlijk een heel goed alternatief.
Er zijn naast de ‘klassieke’ koren, die trouwens ooit ‘zangverenigingen’ heetten, heel veel koren die zich bezighouden met de zg. ‘Lichte Muziek’. Overigens een enigszins discutabele term, daar het in feite een Germanisme is (‘Leichte Musik’) en bovendien een simplificatie, want de muziekstijlen die daar onder vallen, zoals de jazz en de pop, zijn in essentie helemaal niet zo ‘leicht’.
Pop- en rockmuziek zijn inmiddels niet meer weg te denken uit de samenleving. Vanaf de jaren ’60 tot heden zijn de belangstelling en beoefening explosief toegenomen. Dit resulteerde niet alleen in een muziekindustrie die jaarlijks miljarden euro’s omzet, maar ook in een grote toename van vocalisten, bandjes en… popkoren! Maar popmuziek en zangverenigingen… is dat nou wel zo’n overtuigende combi?
Piano versus mp3’s
Pop en rock zijn in de basis energieke, expressieve muziekstijlen. Volume en kracht zijn een belangrijk onderdeel van de zeggingskracht. Er zijn echter veel popkoren die zich alleen door een pianist laten begeleiden. Bij een ‘klassiek’ koor weten we eigenlijk niet beter. Daar is ’t geëigend. Maar bij een popkoor worden vele songs pijnlijk tekort gedaan met slechts een piano-begeleiding, hoe goed ook gespeeld.
Een pianobegeleiding kan prima volstaan bij een ballad, maar bij een stevig rock- of popstuk is het toch een soort van behelpen. Een popsong moet knallen, energie genereren en distribueren. Dat is de aard van popmuziek. Met een band of met een goedgemaakte mp3-begeleiding kom je al veel dichter bij de oorspronkelijke kracht en bedoeling van de popmuziek. De veel gehoorde klacht dat een mp3-begeleiding strak en statisch zou zijn en dat het de dynamiek van het koor afvlakt kan ik niet beamen. Een goede dirigent weet juist van de intrinsieke dynamiek van de mp3, gecombineerd met het arrangement, een artistiek en creatief gebruik te maken.
Kleding
Pop en mode hebben altijd een connectie gekend. Pop en rocksterren zijn vaak mode-trendsetters. De kleding bij popkoren is echter vaak uniform en niet altijd modieus of sprankelend. Ook een klassieke erfenis. Waarom nemen vele popkoren deze traditie zomaar over? Allemaal een roze, rood of blauw bloesje met een sjaaltje aan is misschien wel een uniform, maar heeft toch weinig met popmuziek te maken?
En dan de onvermijdelijke blauwe spijkerbroek! Een spijkerbroek lijkt rock, maar dan moet je er wel eerst iets creatiefs mee doen! Scheuren erin, verf erop of patches erop naaien.
Ooit gaven de Les Humphries Singers en Michael Fugain et le Big Bazar leuke voorbeelden van kleurige zangcollectieven. Het zag er vrolijk en ongedwongen uit. Ja, zult u zeggen, dat was toch in de jaren ’70? Zeker! Maakt toch niet uit?! Waarom zou dat nu niet meer mogen of kunnen?
Blending…
‘Sound’ is eveneens een zeer belangrijk ingrediënt van pop- en rockmuziek. ‘Sound’ is kenmerk, ‘sound’ is zeggingskracht. Ik geloof daarom ook niet dat een klassieke benadering van een koorklank heilzaam is voor de popmuziek. Allemaal dezelfde ‘oh’ of ‘ah’ studeren met eenzelfde mondstand maakt nog geen goede pop- of rocksound. Het is niet heel waarschijnlijk dat de mannen van bijvoorbeeld The Beach Boys, The Eagles, The Beatles en Crosby, Stills and Nash bezig waren om allemaal dezelfde ‘oh’s’ en ‘ah’s’ te zingen. Deze samenzang-iconen zochten naar iets anders. Die zochten naar ‘blending’, het mixen tot een krachtige sound van hun eigen oorspronkelijke stemmen. Het creëren van een krachtige sound is een optelsom van verschillende stemmen, niet van gelijke stemmen.
Door goed gebruik van de eigen, natuurlijke stem (goed zangles!), waarbij elke zanger zijn/haar eigen geluid houdt, krijgt een koor een uniek karakter.
Een dirigent zou eigenlijk nooit de natuurlijke stemmen van de koorzangers willen veranderen en ze laten klinken als één stem… bij voorkeur juist niet!
Dirigent
En over de dirigent gesproken: een dirigent heeft bij een popkoor zeer duidelijk een andere functie dan bij een ‘klassiek’ koor. De maat slaan, ok! Maar niet het hele stuk. Tempo bepalen: zeker! Maar niet als er een bandje meespeelt of een mp3 de zangers begeleidt.
Als het koor eenmaal gaat, hoeft een dirigent (net als bij een big band), eigenlijk in principe alleen maar de zangers door de moeilijkere passages heen te helpen: eventuele ritenuto’s, fermates e.d. Ze weten over ’t algemeen heel goed wat ze moeten doen (of laten).
Een dirigent zou wel altijd, eventueel met een rustgevende glimlach, controlerend en observerend aanwezig moeten zijn.
En hoe moeilijk is het om na een handvol repetities een arrangementje uit het hoofd te dirigeren?
Het ziet er toch niet heel swingend uit als de score op de muziekstandaard blijft staan tijdens een optreden?
Coda
In ons land is het onderscheid tussen een ‘zangvereniging’ en een popkoor niet altijd heel goed waar te nemen. Een popkoor hoort niet alleen maar een vlotte uitvoering van een ‘zangvereniging’ te zijn.
De essentie van pop-/rockmuziek is durf en explosieve zeggingskracht. Dat moet een popkoor uitdragen, niet alleen in kleding, presentatie, maar vooral in sound… niet zingen als nonnen, maar bulderen als kanonnen…!
Lex Hakker
(componist/arrangeur/dirigent)