Een van de vele reacties die ik krijg bij concerten van koren is “Hoe haal je nou al die tonen van één zo’n ijzeren staafje?’. Toch wel een redelijk belangrijke en essentiële vaardigheid om met een stemvork te kunnen werken voor de dirigent die voornamelijk met a cappella-koren werkt.
In dit artikel komen de volgende onderdelen aan de orde:
- De Stemvork
- Zoek De Grondtoon
- Zoek De Grondtoon Via De Kwint
- Zoek De Grondtoon Via De Terts
- Wat Te Doen Bij Mineur-Akkoorden
- De Volgorde Van Het Aangeven Van Begintonen
De Stemvork
Een stemvork geeft, wanneer je het in trilling brengt, een vaste toon voort. Voor dirigenten is dit doorgaans de toon a’ op 440 Hertz. Blablabla…allemaal leuk en aardig, maar hoe gebruik je dat ding nou in de praktijk?
Bij het gebruik van de stemvork kun je uitgaan van het zoeken naar de grondtoon van een bepaald akkoord.
Zoek De Grondtoon
Er zijn akkoorden waarbij het handig is om de grondtoon eerst op te zoeken. Dit vanwege de ‘weg’ van de A van de stemvork naar de grondtoon toe. Het zal je niet verbazen dat dit de akkoorden zijn die rondom de A liggen: A, Ab, G, Bb en B. Je neemt de toon van de stemvork en gaat een hele of halve toon hoger of lager.
Zoek De Grondtoon Via De Kwint
Zoals je de grondtoon hebt gevonden kun je ook de kwint vinden van de volgende akkoorden: C, C#, D, Eb en E. Het enige wat je dan nog moet doen is door middel van een kwartensprong (voor degene die willen weten wat een kwartensprong is, kun je het beste de eerste twee tonen van het Wilhelmus zingen, of een ‘Alaaf’). Doe dat en je zit op de grondtoon van het akkoord.
Zoek De Grondtoon Via De Terts
Er blijven nu nog twee akkoorden over waarvan de grondtoon wat lastig te vinden is via de kwint: Het F- en F#-akkoord. Je gaat het beste via de terts naar de grondtoon. Doe dat door twee hele tonen naar beneden te gaan vanaf de gewenste toon (dit kun je door de eerste drie tonen van het liedje ‘Un Dun Dip’ te zingen; ook wel bekend als ‘Three Blind Mice’. Je kunt ook de eerste paar tonen van ‘Spiegelbeeld’ (Willeke Alberti) zingen).
Wat Te Doen Bij Mineur-Akkoorden?
Wat ik meestal doe wanneer ik een mineur-akkoord moet aangeven, is precies wat ik hierboven heb beschreven. Ik heb de neiging te kijken naar de grondtoon van het akkoord, deze te vinden via de hierboven aangegeven stappen en daarna een mineur-drieklank erop te ‘bouwen’.
De Volgorde Van Het Aangeven Van De Begintonen
De volgorde van het aangeven van de begintonen is niet lukraak maar de stempartijen afgaan. Er zit wel degelijk een logica in.
De vuistregel is om te beginnen met het aangeven van de grondtoon. Hierna geef je de kwint aan. Als derde geef je de terts aan en als laatste alle toevoegingen in het akkoord in de volgorde van de rangtelling (eerst de 7, dan de 9, de 11 en uiteindelijk de 13, mochten al deze toevoegingen aanwezig zijn).
En Nu Jij!
Ik hoop dat je wat aan dit artikel hebt gehad. Heb je zelf toevoegingen of heb je een andere manier van aangeven en/of werken met een stemvork? Laat het me eens weten onder dit artikel in een reactie.
Ik sta nog maar enkele jaartjes voor zangkoren en heb alleen maar gewerkt met instrumentale begeleiding. Ik heb dus geen ervaring met de stemvork. Toch lijken de oplossingen die Rogier hier aandraagt me zeker bruikbaar. Maar eerlijk gezegd komen ze ook op mij over als het vinden van oplossingen van rekensommen via hoofdrekenen, terwijl kinderen op school al tientallen jaren mogen werken met zakcalculators. Met andere woorden: het zou anno 2014 toch heel simpel moeten zijn om tegen een bescheiden bedrag een “klein maar fijn” apparaatje op de markt te brengen (als die er niet al zijn) waar iedere toon in een oogwenk haarzuiver uit te halen is? Of is dit in de dirigentenwereld wellicht gelijk aan “vloeken in de kerk?”
vr. groet
Arie
Voor Arie en anderen is er de chromatische pitchpipe die je gewoon in de muziekwinkel kunt kopen of als app kunt installeren: https://play.google.com/store/apps/details?id=com.i2app.free.pitchpipe
Dat klopt! De pitchpipe is inderdaad een goede uitkomst.
Ikzelf ben niet zo’n fan van de pitchpipe, maar dat is echt enorm persoonlijk. Ik stoor me gewoon aan het geluid ervan. 😉
Thanks voor de tip, Joep! 😀
Ha Rogier,
prima artikel. Goed om weer even alles op een rijtje te hebben. Wat betreft de genoemde pitchpipe. Als app op je phone is hij in heel aangename pianoklank te koop 🙂
Groeten
Maarten Smit
Goed artikel! Ik gebruik mijn stemvork bij a capella werk. Van die volgorde van het aangeven wist ik niet. Ik ga ermee aan de slag. Zelf kunnen is toch veel leuker dan een app.
Bedankt Rogier.
Groetjes,
Wilma
Ik vind de aangegeven methode erg omslachtig. Het lijkt mij nuttiger om je energie te stoppen in het leren herkennen en zingen van alle intervallen (solfege).
Net zoals je vanaf de grondtoon het akkoord samenstelt op basis hiervan, kun je ook op deze manier van de stemvorktoon op de gewenste grondtoon komen. Dus als ik bijv. een F moet hebben, weet ik dat dat een grote terts omlaag is vanaf de A van de stemvork.
Als je jezelf daarin traint, heb je daar als dirigent ook voordeel van bij het lezen en zingen van bladmuziek.
Goede tip voor wie het net als ik het wel eens lastig vind om de grote terts omlaag te vinden en daardoor per ongeluk op de kleine terts uitkomt: zing eerst een halve toon omhoog en dan vier tonen naar beneden. Dus: a-ais-a-g-f. Dat is veel makkelijker! Probeer maar!
YEAH! Dat is een mooie! Bedankt Astrid!